Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık

Cezar, Mustafa. Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1977, 520 s.

 

ÖZET

 

Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık

 

Kitap, kentleşme ve mimariyi de tartışarak Anadolu öncesi yerleşik Türklerin tarihini 6. yüzyıldan 16. yüzyılın başına kadar incelemektedir. Yazar bu alandaki ilk araştırmaların büyük bölümünün Orta Asya’nın bir bütün olarak ve farklı etnik grupların göz önünde bulundurulmadığı Sovyetler Birliği’nde yapılmış olduğunu belirtmektedir. Avrupa ve Amerika’da gerçekleştirilen çalışmalar ise İran üzerinde yoğunlaşmıştır. Dolayısıyla, kitap hem Orta Asya hem de İran’daki Türk şehirlerini ve mimarilerini kapsaması bakımından öne çıkmaktadır.

 

Çalışmanın ilk bölümlerinde Türklerde yerleşik yaşamının başlangıcı ve erken Türk şehirlerinin gelişmesi tartışılmıştır. İslam dönemi ile İslam’ın yayılışını müteakiben Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu hanedanları idaresindeki Türk şehir medeniyetinin dönüşümü üzerinde özellikle durulmaktadır. Kervansarayın (ribat, hanakah/han) kökenleri, anlamı ve işlevleri ile saray yapıları ayrı birer bölüm olarak ele alınmıştır. Bir başka bölüm ise mimari örnekler olarak duvar resimleri ve süslemelere ayrılmıştır.

 

Çalışma Harezmşahlar, Atabekler, İlhanlılar ve Timurlular gibi diğer Türk hanedanları idaresindeki mimariyi kapsamaktadır. Son bölüm Hititlerden Bizanslılara kadar Türklerden önceki Anadolu uygarlıklarını tartışırken kitabın çerçevesinin biraz dışında kalmaktadır.

 

Yazar, kitabında Orta ve İç Asya bölgelerinin sınırlarını belirleyebilecek bir harita kullanmamıştır. Ayrıca “Anadolu Öncesi Türkler” kavramıyla kimlere atıfta bulunduğunu da açıklayamamıştır, zira okurlar böylelikle Oğuz Türklerinden başka hiçbir Türk boyunun Anadolu’ya gelmemiş olduğu gibi yanlış bir intibaa kapılabilir. Sir-Derya boyunca uzanan bölgedeki Oğuz yerleşmeleri en erken şehir yerleşimleri olarak resmedilmektedir. Yazar, bunların Gök Türkler gibi göçebe Türklerle bir arada yaşadıklarını belirtmektedir. Yazar, Karahanlılar ve Gazneliler’i Türk-İslam şehir medeniyetinin kurucuları olarak tanımlanmaktadır. Türk-İslam kentinin özünü oluşturan cami, türbe, kervansaray ve medreseden oluşan şehir örüntüsünün Selçuklular tarafından oluşturulduğunu iddia etmektedir.

 

Geniş miktarda malzeme içeren kitap Türklerde erken ve Orta Çağ yerleşik yaşamı, şehirler ve mimari konusunda önemli bir başvuru kaynağı teşkil etmektedir.

 

Sezim Sezer

 

Sezer, Sezim. '"Turkish abstract of 'Pre-Anatolian Turkish City and Architecture'". Translated by Sezim Sezer. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 194. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.

Muslim Civilisations Abstracts - The Aga Khan University

Public Domain