عفيفي، عبد الحكيم. موسوعة ١٠٠٠مدينة إسلامية. بيروت: أوراق شرقية، ٢٠٠٠، ٥٩٢ص.

 

‘Afifi, ‘Abd al-Hakim. Mawsu‘at 1000 Madinah Islamiyyah. Beirut: Awraq Sharqiyyah, 2000, 592 s.

 

ÖZET

 

1000 İslam Şehrinin Ansiklopedisi

 

موسوعة ١٠٠٠مدينة إسلامية

 

“1000 İslam Şehrinin Ansiklopedisi” Arapça yayımlanmış bir ansiklopedidir ve Abd-ül Hakim el Afifi tarafından; Arapları ve diğer Müslüman akademisyenleri medeniyet ve fikir merkezleri hâline gelmiş İslam dünyası şehirlerinin büyük çoğunluğunun mirası hakkında aydınlatmak amacıyla hazırlanmıştır. Ansiklopedi buna ek olarak İslam ülkelerinin tarihsel ve kültürel bağlarını da gözler önüne sermektedir.

 

Ansiklopedi; yazarın şehirlerin ilk ortaya çıkışını takdim ettiği, şehri toplumsal bir kavram olarak açıkladığı; İslam’ın, İslam medeniyetinin merkezi olan Mekke ve Medine’de ortaya çıkışını tasvir ettiği bir girişle başlamaktadır. Sonrasında İslam ümmetinin doğuda Kabil’den batıda Lizbon’a, kuzeyde Hazar Denizi’nde Astrahan’dan güneyde Somali’de Kismayo’ya kadar genişlemesini ele alarak ansiklopedinin temel konusunu tartışmaya geçmektedir. El-‘Afifi İslami şehirleri birbirinden ayıran karakteristik özellikleri açıklamaktadır.

 

Yaptığı girişte yazar, ansiklopediye dâhil edilen bin şehrin İslam dünyasının dört bir yanında bulunduğuna işaret etmektedir. Bununla birlikte, İslam medeniyetinde kilit rol oynayan ve İslam fetihlerinin başlatıldığı şehirlere öncelik verilmiştir. Diğer bir ifadeyle, yazar şehirlerin seçimini tarihsel, coğrafi ve siyasal önemlerine dayandırmıştır. Dahası, güney Rusya, güney Avrupa, batı Çin ve Hindistan yarımadası dâhil olmak üzere ansiklopedinin kapsamına giren şehirler, sakinleri bugüne dek İslami kimliklerini muhafaza edebilmiş olanlardır ve yazar Endülüs gibi artık İslami kimlik taşımayan şehirleri kapsam dışında bırakmıştır.

 

Ansiklopedinin maddeleri alfabetik ve sayısal olarak düzenlenmiştir. Her şehrin yabancı dillerdeki ismi, Arapça muadilinin yanında verilmiştir. Bu, okuyucunun kitapta adı geçen şehirleri yabancı kaynaklarda araştırabilmesine ve gerektiği durumlarda ek bilgi edinmesine olanak sağlamaktadır.

 

Maddeler aynı zamanda ansiklopedinin kapsamına dâhil edilen şehirlerle ilgili özet bilgi de vermektedir. Bunlar uzunluk, nicelik ve verilen ayrıntıların biçimi bakımından farklılık gösterseler de, özetler bir paragrafla kabaca bir buçuk sayfa arasındadır. Yazar yaptığı girişte ansiklopedinin şehirlerin konumu; sakinlerinin sayısı; en önemli tarihsel ve İslami anıtlar; İslam’ın şehre geldiği tarih ve şehirdeki ekonomik faaliyetlerle ilgili konularda bilgiler içerdiğini belirtmektedir. Ancak, maddelerin birçoğunda bu şehirlerin yabancılarca işgal edilmelerine, önemli olaylara (depremler, anlaşmalar vb.), bu şehirlerin tanınmalarını sağlayan nedenlere ve bunlarla ilgili bazı şiirlere de değinmektedir. Bu ansiklopedideki belki de en büyük eksiklik, İslam dünyasındaki bütün şehirleri nüfuslarıyla birlikte veren tek bir harita dışında hiçbir resim, harita veya tablo bulunmamasıdır. Yazar kitabın sonunda yer aldığını belirtse de, sözü geçen harita, kitabın başında bulunmaktadır. Sonuç olarak, herhangi bir açıklayıcı çizim ya da harita bulunmadan sayfalar devam etmektedir. Bu tür malzemenin kitaba dâhil edilmesi içeriği zenginleştirerek ansiklopediyi daha yararlı hâle getirirdi. .

 

Ansiklopedide bu şehirlerin tarihsel ve siyasal gelişimi, toplumsal konular, ekonomik koşullar veya kültürel meseleler gibi birçok önemli konu ihmal edilmiş olsa da, yazar bu şehirleri okuyucuya tanıtırken daha çok bilgi vermek için büyük bir kişisel çaba göstermiştir. Bu kitap okuyucuyu daha geniş bir bakış açısı kazanmaya ve daha fazla araştırma yapmaya yönlendiren temel bir çalışma olmayı sürdürmektedir.

 

Dahlia Sabry

Çeviren Metin Yeğenoğlu

 

Sabry, Dahlia. “Turkish abstract of 'The Encyclopaedia of 1,000 Islamic Cities'". Translated by Çeviren Metin Yeğenoğlu. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 263. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.

Muslim Civilisations Abstracts - The Aga Khan University

Public Domain