سامي، علي. شیراز: شهر جاویدان. شیراز: انتشارات لوكس (نوید)، ۱۳۶۳، چاپ سوم، ٨٨٨ ص

Sami, ʻAli. Shiraz: Shahr-i Javidan. Shiraz: Intisharat-i Lux, 1984, 3. baskı, 888 s.

ʻAli Sami bu eseri derlemesinin ardındaki temel gayesinin, doğduğu şehrin belirgin yönlerini tanıtmak olduğunu belirtmektedir. Bu eser sırf Şiraz hakkında yazılmış ilk kitaplardan biridir. Shiraz: Shahr-i Javidan’in yazarı, Şiraz’ı gelişmiş bir edebiyata sahip bir yer olarak değerlendirmektedir; kitap yazarın ve Şiraz şehrini İran’ın kültür merkezlerinden biri olarak tasvir eden diğer yazarların eserlerinin bir antolojisidir.

Bu kitabın ilk baskısı 1958’de yayımlanmıştır. Her ne kadar müteakip iki baskıda yeni malzemeler eklenmiş bulunsa da önceki yılların tavır ve üslubu devam etmektedir.

Bu kitap Şiraz’daki siyasi olayları incelememektedir. Ekseriyeti Şirazlı şair ve diğer büyük şahısların eserlerinin irdelenmesine ayrılmış olup aynı zamanda Şiraz’dan bir şekilde etkilenmiş bulunanları da ele almaktadır. Sadece 250 sayfa Saadi ve Hafez’in değişik eserlerini incelemeye ayrılmıştır. Eserin kalan kısmında yazarın şiir ve edebiyata yakınlığı açıkça görülmektedir. Avrupalı seyyah ve yazarların Şiraz hakkında yazdıklarına da oldukça fazla ağırlık verilmiştir.

Eser ne şehrin âdetlerini incelemekte ne de Şiraz ağzından bahsetmektedir. Yazarın tek dilbilimsel tasası “Şiraz” kelimesinin etimolojisiyle sınırlıdır. Eserin genelinde harita ve mimari tartışma mahiyetinde pek bir şey bulunmamakta ve şehrin önemli binalarından sadece birkaçı – Vekil Pazarı ve Kerimhan Kalesi gibi – incelenmektedir. Bu durumlarda da açıklamalar kısadır.

Kitabın büyük bir bölümü diğer yazarlarca yazılan makalelerin parçalarından oluşmaktadır.

Bunlar herhangi bir düzen ya da şablona göre sunulmamıştır. Shiraz: Shahr-i Javidan kitabının bir sistematikten yoksun olduğunu söylemek mümkündür.

Sonuç olarak kitap Şiraz şehri ve insanları hakkındaki diğer çalışmaları bulmak için iyi bir kaynaktır. Bununla birlikte eser etnosentrik bir yaklaşımdan zarar görmektedir.

Iradj Ismailpour Ghouchani

Çeviren Hasan Çolak