تدمري، عمر عبد السلام. تاريخ طرابلس السياسي و الحضاري عبر العصور: عصر دولة المماليك. بيروت: المؤسسةالعربية للدراسات و النشر، ١٩۷٨ ،المجلد الثاني، ٦۷٥ ص

Tadmuri, ʻUmar ‘Abd al-Salam. Tarikh Tarabulus al-Siyasi wa-al-Hadari ʻAbra al-ʻUsur: ʻAsr Dawlat al-Mamalik. Beirut: Al-Mu’assasah al-‘Arabiyyah lil-Dirasat wa-al-Nashr, 1978, ikinci cilt, 675 s.

Bu cilt (2. Cilt), Trablus şehrinin Memluk dönemindeki tarihi ile ilgilidir. Eser siyasi ve kültürel olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır.

Birinci ana bölümde şehrin idari ve siyasi örgütlenmesi ele alınmakta; şehrin prensleri ile nazırlar ve yargıçlar gibi kıdemli görevlilerinin isimlerini sıralayan bir takım tablolarla örneklendirilmektedir. Bundan sonra şehrin demografik bileşimi, Hristiyanlar ve İsmailîler gibi bazı azınlıklara atıfta bulunularak sunulmuştur. Yazar ayrıca, Ermenilere ve Tatarlara karşı savaşta Trablus’un rolünün altını çizmektedir. Trablus’un Avrupa’ya karşı mücadelelerinin tarihine ışık tutmakta, Haçlı ordusundan arda kalanların Memluk topraklarından sürülmesinde ve Kıbrıslıların ve İtalyanların akınlarına karşı koymada şehrin oynadığı role vurgu yapmaktadır. Son olarak, Memluk döneminde Trablus’un şahit olduğu siyasal kargaşanın bazı örneklerini sunmaktadır. Bunun yanında bu dönemde şehri etkileyen bazı doğal afetlerle bazı eğlenceli ve ender olayları anlatmaktadır. Kitabın bu kısmı Memluk hanedanının çöküşünden sonra Trablus’un bir Osmanlı eyaleti hâline gelmesiyle son bulmaktadır.

İkinci ana bölümd modern Trablus kentini dinî, kamusal ve askerî mimarisiyle betimleyerek başlamaktadır. Her anıtın ayrıntılı tasvirleri ile birlikte bu kısım çok sayıda resim ve harita içermektedir ki bu durum İslam mimarisi ve Memluk sanatı konularına ilgi duyan araştırmacılar için kitabı önemli bir kaynak hâline getirmektedir. Bu kısım, ekonomiye dair hususları sadece Memluk dönemi ile kısıtlı olarak değil, şehrin Fenikelilerce kurulmasından itibaren ele almakta ve şehrin stratejik konumu ile nüfusun başlıca tarımsal, endüstriyel ve ticari faaliyetlerine odaklanmaktadır. Son olarak Trablus’taki bilim hayatına değinmekte ve şehrin bazı önemli şairleri ile fakihlerini tanıtmaktadır.

Bu kısımları bazıları daktilo edilmiş bazıları ise ilk defa basılmış olan el yazmalarından oluşan özel bir ekler kısmı izlemektedir. Bu kısım kitabın önemli bir bölümünü işgal etmekle birlikte böylesine bir kısmın bu döneme ilgi duyan araştırmacılar için önemi açıktır.

Kitap genel olarak kapsamlı olup Memluk dönemi Trablusu’nun birçok yönünü ele almaktadır. Ne var ki, yazarın kitaba birinci cildin kısa bir özetini dâhil etmesi, bu ciltte anlatılmamış bazı detayların okuyucu tarafından anlaşılmasını kolaylaştırabilirdi. 

Benzer şekilde, yazar tarafından Memluklarla ilgili kısa bir temel bilgi sunulması okuyucunun kitabı tarihsel ve kültürel bağlamına yerleştirebilmesi bakımından faydalı olabilirdi.

Meriam Ben Amor

Çeviren Metin Yeğenoğlu