Yaban’lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara

Şenol Cantek, L. Funda. Yaban’lar ve Yerliler: Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim, 2003, 373 s.

Funda Şenol Cantek’in Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan dönemde Ankara’nın başkent olarak inşa edilme sürecini ele alan çalışması, resmi tarih anlatısına bir alternatif kurma amacı taşıyor. Bu nedenle, yalnızca resmi söylemi temsil eden kaynakları değil, farklı bakış açılarını yansıtan yazılı ve sözlü tanıklıkları da içeren geniş bir kaynakçaya sahip. On iki temel bölümden oluşan kitabın ek bölümünde sözlü tarih görüşmelerine katılanlar hakkında kısa bilgiler veriliyor.

Şenol Cantek, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş aşamasında Osmanlı kimliğinin bir “öteki” olarak tasarlandığının altını çiziyor. Bu çerçevede yeni rejim, geleneğin ve İslam dininin bağlarından koparak Batı uygarlığının bir parçası olmayı hedeflemiş, millî kimlik kurgusu Türklük ülküsüne dayandırılmıştır. Şenol Cantek’e göre Ankara’nın başkent olması da İmparatorluğu temsil eden İstanbul’a bir alternatif olarak bu kurgunun bir parçasıdır. Ankara geleneksel ve dinsel değerlerle belirlenmiş bir yaşam olanağı sunan bir bozkır şehriyken, “Türk” şehirleşmesinin çıkış noktası, ideal Türk vatandaşının yaşam alanı, modern ve Batılı bir yaşam pratiğinin mekânı hâline gelmiştir. Yazar, bu dönüştürme projesinin hayata geçirilmesi sürecinde dışarıdan gelenlerle yerli halk arasındaki çatışmaları, Türkçe’de hem “yabancı”, hem de “ilkel” ya da “vahşi” anlamlarında kullanılan “yaban” sözcüğünden yararlanarak ayrıntılandırıyor. Şenol Cantek’e göre, yerliler Ankara’yı yapılandırmaya gelenlerin oryantalist bakışına maruz kalırken, kendileri de onları yabancı olarak görmüş, Ankara, “yabanilerle” “yabancıların” buluşma mekânı olmuştur.

Yaban’lar ve Yerliler, resmi tarihe alternatif bir tarih kurma amacını büyük ölçüde gerçekleştirebilmiş bir çalışma. Yazılı metinleri ve sözlü anlatıları verili tarihsel belgeler olarak değil, koşulları ve bağlamları içinde söylemsel analize tabi tutulması gereken kaynaklar olarak değerlendirerek özgün bir yer ediniyor. Konuya disiplinler arası bir bakış açısıyla yaklaşması ve özellikle mimarlık, tarih, sosyoloji, iletişim ve edebiyat alanlarına yaptığı göndermelerin zenginliği de kitabın değerini artırıyor.

Hivren Demir-Atay