Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi, Yönetimi, Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine bir Araştırma

Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa: Yerleşimi, Yönetimi, Ekonomik ve Sosyal Durumu Üzerine bir Araştırma. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006, 324 s.

Bu kitap, 1326’dan 1402’ye kadar Osmanlı’nın başkenti ve on altıncı yüzyıl sonunda kentsel gelişimini tamamlamış önemli bir ticaret merkezi olan Bursa üzerine bir çalışmadır.

Kitabın giriş bölümünde yazar, İslam şehirlerine dair iki temel yargıyı sorguluyor. Birincisi, İslam şehirlerinde bir şehrin tanımlanmasında önem taşıyan yönetim kurumlarının yokluğu, ikincisi ise politik bilinçsizlik ve kendi kendini yönetme yokluğundan kaynaklanan fiziksel düzensizlik. Ergenç, kitapta tipik bir Osmanlı kenti olan Bursa örneği üzerinden bu yargıların eksikliğini göstermeye çalışıyor. Bu eser, yazarın Ankara ve Konya üzerine yaptığı çalışmanın bir devamı niteliğindedir ve araştırmada şer‘iyye sicilleri ve tapu tahrir defterleri gibi birincil kaynaklar kullanılmıştır.

Kitapta Bursa’nın fiziksel özellikleri, camiler, medreseler, hamamlar ve hanlar gibi kentsel yapıyı oluşturan binalar, şehrin nüfusu ve dönemin Osmanlı idari ve ekonomik yapısının yetkin bir açıklaması ile ilgili ayrıntılı bilgi bulmak mümkündür. Kitap şehrin kentsel yapısına katkısı dolayısıyla esnaf sistemi ve ipek ticareti üzerinde ağırlıklı olarak duruyor.

Bu çalışmada, kitabın başlığının düşündürdüğünün aksine, sadece Bursa’nın on altıncı yüzyıl sonundaki durumu tanımlanmakla kalmıyor. Ergenç, Bursa örneği üzerinden a) Osmanlı idaresinin taşrada ayân ve şehir insanları üzerinden işleyişini, b) Osmanlı şehrinin temel idari birimi olan mahallenin unsurlarını ve c) esnaf sisteminin işleyiş ve kurallarını göstererek, taşra yönetiminde şehir insanlarının iradesini ve bunun Osmanlı şehrini ne şekilde oluşturup etkilediğini ortaya koyuyor. Bu bakış açısı, kitabı İslam şehirleri ve özellikle de Osmanlı şehri üzerinde çalışanlar için son derece değerli kılıyor.

Elif Bayraktar Tellan