رضايى، جمال. بیرجندنامه: بیرجند در آغاز سده ی چهاردهم خورشیدی. به اهتمام محمود رفيعى. ‏تهران: هیرمند، ١٣٨١، ۴۲۴ص.

 

Rizayi, Jamal. Birjandnamah: Birjand dar Aghaz-i Sadah-yi Chahardahum-i Khurshidi. Mahmud Rafiʻi (ed.). Tehran: Hirmand, 2003, 424 s.

 

ÖZET

 

Birjandname: Fars Takvimiyle 14. Yüzyılın Başlarında Birjand

 

بیرجندنامه: بیرجند در آغاز سده ی چهاردهم خورشیدی

 

Bu kitap, Birjand şehrinin bir hikâyesi olup dünün Birjandı’nı çağdaşlara tanıtmayı amaçlamaktadır. Jemal Rezayi öncelikli olarak “Birjand’ın popüler kültürü” üzerine bir kitap yazmak istemiş fakat doğduğu bu şehirde geride bıraktığımız on yıllar içerisinde meydana gelen dramatik değişimlerin farkına varmıştır. Bu değişimler yazara o denli sert görünmüştür ki, geçmişin unutulacağı korkusuyla projesini mevcut Birjand’ı değil de bildiği Birjand’ı konu edinen bir kitap yazmak olarak değiştirmiştir. Kitap her biri ayrı ayrı ele alınmış ve ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiş olan şehrin mimarisi, geçim kaynakları, giyim-kuşam biçimleri, gelenekleri, dili, oyunları ve halkın inançları gibi meselelerle ilgili farklı tartışmaları içeren bir monografidir.

 

Mimari alanında vurgunun büyük kısmı binaların yapısından ziyade toplumsal işlevi üzerine yoğunlaşmaktadır. Birjand’ın eski sulama ve su temin etme sistemi hakkındaki incelemeler eserin diğer önemli yönleri arasında yer almaktadır. Fakat muhtemelen kitabın en dinamik ve çekici yeri, Birjand halkının popüler inançlarını ve fikirlerini konu edinen iki bölümdür. Söz konusu iki bölüm, Jamal Rezayi’nin yazma şansına asla sahip olamadığı kitabın ön sözü olabilirdi (Rezayi, kitabın yayımlanmasından yaklaşık bir yıl önce vefat etmiştir).

 

Birjand Kitabı Pehlevi Hanedanının ilk yıllarındaki Birjand’a dair yazarın bildiği, tecrübe ettiği ve okuduğu şeylerin özel bir derlemesidir. Yazarın hakkında konuştuğu dönem ile içerisinde yaşadığı dönem arasında yaklaşık yetmiş seksen yıllık büyük bir zaman farkı vardır. Bu, kitaptaki en büyük hata kaynağı olabilir, çünkü o dönemin sosyal gerçekliklerine ulaşmak imkânsızdır ve bahsi geçen dönemde yaşamış olanlarla yapılacak mülakatlar son derece zor ve problemli olabilir. Her şeye rağmen, Jamal Rezayi kullandığı materyallerin çoğunu gençliğinde tuttuğu notlardan almış gibi görünmektedir; zira kimi zaman onlarca beyitten oluşan yerel şiirleri olduğu gibi hatırlamak – hele hele ileri bir yaşta – son derece zor olsa gerek. Bir dilci olarak yazarın deyimlerin transkripsiyonuna, şiirlere ve yerel isimlere duyduğu ilgi kitabın başından sonuna kadar kendini belli etmektedir. Üç ekten ikisi de Birjand’ın yerel ağızlarının araştırılmasına hasredilmiştir. Üçüncü ek ise eski şehrin fotoğraflarından oluşmaktadır. Son olarak, kitap, basit bir dille yazılmıştır ve üslup ve yaklaşım itibarıyla akademiktir. Bu kitapta bir araya getirilen bilgiler büyük oranda tasviridir ve kitapta kişisel görüşlere çok nadiren rastlanır. Bu kitabın başlıca okuyucuları antropologlar, dilciler ve Horasan kültürüne ilgi duyanlardır.

 

Iraj Esmaeilpour Ghoochani

Çeviren Fatih Taştan

 

Ghouchani, Iradj Esmailpour. '"Turkish abstract of 'The Book of Birjand: Birjand at the Beginning of the Fourteenth Century of the Persian Calendar'". Translated byÇeviren Fatih Taştan. In Cities as Built and Lived Environments: Scholarship from Muslim Contexts, 1875 to 2011, by Aptin Khanbaghi. 207. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2014.

Muslim Civilisations Abstracts - The Aga Khan University

Public Domain