Akyüz, Vecdi ve Ünlü, Seyfettin. İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler. İstanbul: İlker Yayınları, 1996, 2 cilt, 900 s.
ÖZET
İslam Geleneğinden Günümüze Şehir ve Yerel Yönetimler
Vecdi Akyüz ve Seyfettin Ünlü’nün editörlüğünü yaptığı bu kitap birçok farklı yazarın makalelerinden oluşmaktadır. Kitabın birinci cildi çağdaş yerel yönetimler ve bunların toplumsal kent yaşamı yapıları ile uyumluluğu üzerine bir sunuş yazısıyla başlamakta ve Asr-ı Saadetten Osmanlı Döneminin sonuna dek şehir ve yerel yönetim kavramları etrafında kurumlar ve hizmetler ayrı ayrı ele alınmaktadır. Yerleşme düzeninden yönetime, yönetim kademesinden tekrar toplum katmanlarına doğru zaman içinde nasıl değişimler yaşandığı yazarlar tarafından ele alınmaya çalışılıyor. İslam geleneğinde ilk şehirlerin ortaya çıkışına bütün bir makale ayrılmıştır. Bu makalede hem Kuran-ı Kerim’de hem de Farabi, Fuzuli gibi İslam düşünürlerinin eserlerinde şehir ve medeniyet arasında dolaysız ve doğal bir ilişki bulunduğu gösterilmeye çalışılmaktadır.
Kitapta, yerleşim ve yönetim, çarşı, pazar, temizlik işleri, sağlık hizmetlerinin, koruma barındırma hizmetleri, yarış, eğlence-park ve bahçe düzenlemeleri, cenaze ve mezarlık gibi hizmetlerinin nasıl yürütüldüğünü ve tarihsel süreçte nasıl değişim geçirdiğini ayrıntılarıyla anlatılıyor. Emeviler ve Abbasiler Dönemi’nde şehir ve yerel yönetim hizmetleri üzerine olan bölümde şehirlerin idari yapısından, göç ve nüfus hareketlerine, eğlence yaşamından, ağırlık ölçülerine ve dükkânlara, fiyatlara kadar dönemin şehir hayatına dair her ayrıntıya yer vermektedir. Kitap aynı zamanda Selçuklu ve Osmanlı dönemlerini de ele almakta ve özellikle kadıların yönetimdeki önemine işaret edilmekte ve İstanbul’un ilk belediye başkanının ve valisinin kim olduğu ve bu belediye başkanı ve valinin şehre ne gibi katkılarda bulunduğu anlatılmaktadır.
İkinci ciltte ise Cumhuriyet Dönemi ele alınıyor olsa da Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki yerel yönetim yapısına da atıfta bulunuluyor. Türkiye’de belediyeciliğin tarihsel gelişimine yer verilen makalelerde 1923 Tek Partili Dönem’den başlayarak 1990’lara kadar geliniyor. Cumhuriyet dönemi yerel yönetiminin, özellikle de belediyecilik yasal çerçevesinin 1930’larda oluştuğunu öğreniyoruz. Tek partili dönemde bu yapının belediyecilik anlayışına da nüfuz ettiği ileri sürülüyor.
1930’lara kadar belediye başkanları hükümet tarafından atanıyor ancak bu tarihten sonra belediye meclisinin kendi içinden birini seçmesi sistemi getirilmiştir. Bugüne dair de eleştirilerin dile getirildiği bu makalede belediyelerin merkezî yönetimin kıskacı altında bulunduğu özellikle belirtiliyor.
Son bölümde 1921 Anayasası’ndan bu yana demokratik katılım ve yeniden yapılanma meselesi ele alınıyor ve şehir ve şehirli kavramları tartışılıyor. Prof. Dr. Halil İnalcık’ın İstanbul “Bir İslam Şehri” başlıklı makalesi bu bölümde dikkat çeken bir diğer makaledir. Fetih konusunun tartışıldığı, Costantinople’den İslambol’a nasıl geçiş yapıldığı ele alınıyor. Bu bölümde kimi şehirlerin kentleşme süreçleri de – örneğin Selçuklular zamanında Sivas , Afrika’da Tombuktu, Tebriz, Fez, Kurtuba – okura sunuluyor.
Özge Soylu Bozdağ