Мухтаров, Ахрор. История Ура-Тюбе: Конец XV-Начало XX вв. Душанбе: Институт Истории, Археологии и Этнографии АН Республики Таджикистан, 1999, 284c.
Muhtarov, Ahror. Istoriya Ura – Tyube: Konets XV- Nachalo XX vv. Duşanbe: Institut Istorii , Arkhyeologii i Etnografii AN Respubliki Tadzhikistan, 1999, 284 s.
ÖZET
Ura-Tube’nin Tarihi: 15. Yüzyılın Sonlarından 20. Yüzyılın Başlarına
История Ура-Тюбе: Конец XV-Начало XX вв
Bu eser 1999 yılında Ura-Tube’nin kuruluşunun 2500. yıldönümü onuruna basılmıştır. Çalışma, bu antik kentin 15. yüzyılın sonundan 1920’ye kadarki tarihine dair en geniş ve bütünleyici verilerin toplanmasıyla oluşturulmuştur. Kitap, öncelikle Orta Asya meselelerinde uzmanlaşmış araştırma grupları, mütehassıs tarihçiler, etnograf ve arkeologlar için tasarlanmıştır. Ayrıca Tacik toplumu ve Orta Asya şehirlerinin tarihine ilgi duyan daha geniş bir okur kitlesine de hitap etmektedir.
Eser, Orta Asya’nın en eski medeniyetlerinden biri olan Ura-Tube’nin hikâyesini, buranın zengin geçmişini ve Tacik toplumunun tarihinde oynadığı önemli rolün hikâyesini anlatmaktadır. Bölge, 16 ile erken 20. yüzyıl arasında birçok çalkantılı olaya sahne olmuştur. Yazarın anlattığı üzere, 18. yüzyılın ikinci yarısında Kukan Han ile Buhara Emiri’nin burada hak iddia edip toprakları aralarında bölüşmelerine kadar Ura-Tube bölgesi bağımsızdı. Yazara göre, bu bölgedeki hâkimiyet mücadelesi, “bölgedeki travmatik ayrışmaları sona erdiren Rusya’nın Orta Asya’yı fethetmesi”ne kadar devam etmiştir. Bu da ekonomik imkânlar sağlamış ve görece hızlı gelişime yol açmıştır.
Bu çalışma, Ura-Tube’nin tarihi hakkında daha önce yayımlanmış ve yayımlanmamış malumatın ilk kapsayıcı derlemesini oluşturmaktadır. Şehrin ilk kez Ura-Tube olarak bilindiği zamandan itibaren bölgenin siyaset ve hanedan tarihini ele alan yazar, bölgedeki değişimleri, ekonomik ve mali dönüşümlerle iktidar yapıları dâhil olmak üzere, birçok açıdan ayrıntılı bir şekilde incelemektedir.
Yazar, Ura-Tube’yi Orta Asya’nın kilit bölgelerinden biri olarak değerlendirmektedir. Ura-Tube’nin sömürgecilik dönemindeki tarihini daha derinlemesine çalışabilmek için, o dönemin Rus araştırmacılarından geniş yelpazede malzemeler kullandığını belirten yazar, aynı zamanda kendi çalışmasında değinilen meselelerin daha önce bütünüyle incelenmemiş olduğunu ve daha ileri düzeyde araştırma gerektiğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, yazar, Semerkant, Fergana Vadisi ve Taşkent’i içeren günümüzdeki Özbekistan’ın bu merkezî bölgesinde 16 ve 19. yüzyıllar arasında meydana gelen savaşları izah etme konusunda amacına ulaşmış bulunmaktadır. Kendisi aynı zamanda Ura-Tube’yi ve Tacik toplumuyla diğer Orta Asya toplumlarının tarihindeki rolünü başarıyla tanımlamıştır. Bizzat yazarın kendisi, eserin tek zaafının mevcut veriler ve araştırma kaynaklarının tamamını kapsayamaması olduğunu belirtnekte ve dolayısıyla eserini hâlen bitmemiş bir çalışma olarak değerlendirmektedir.
Asharsho Kalonov
Çeviren Hasan Çolak